Πώς ξεκίνησαν οι υιοθεσίες των παιδιών από την Ελλάδα – Πόσα παιδιά υιοθετήθηκαν – Ποια ήταν η «τύχη» των παιδιών που υιοθετήθηκαν
Το θέμα της νομιμοποίησης των γάμων μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών, αλλά, κυρίως, αυτό της υιοθεσίας παιδιών από τα ζευγάρια αυτά βρίσκεται στην επικαιρότητα τον τελευταίο καιρό. Ο όρος υιοθεσία έχει αρχίσει να αντικαθίσταται από τον, ορθότερο επιστημονικά, όρο τεκνοθεσία. Βέβαια η διατύπωση δεν έχει κάποια ιδιαίτερη σημασία, το θέμα είναι ότι τα συγκεκριμένα ζητήματα, ιδιαίτερα αυτό της τεκνοθεσίας από ομόφυλα ζευγάρια, έχουν προκαλέσει θύελλα αντιδράσεων.
Βέβαια, πριν από 75 χρόνια, λίγο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και ενώ στη χώρα μας μαινόταν ο Εμφύλιος Πόλεμος, υπήρχε ένα, παρεμφερές, κατά κάποιον τρόπο ζήτημα. Χιλιάδες παιδιά, ορφανά του πολέμου τα περισσότερα, βρέθηκαν να αναζητούν κάποιους ανθρώπους που θα τα υιοθετήσουν και να τους προσφέρουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης από ένα ορφανοτροφείο ή από τις παιδουπόλεις της τότε βασίλισσας Φρειδερίκης (για το θέμα αυτό δείτε το σχετικό άρθρο μας στις 6 Ιουνίου 2020).
Εκτός από τις υιοθεσίες που έγιναν στην Ελλάδα, υπήρξαν και χιλιάδες Ελληνόπουλα που υιοθετήθηκαν στο εξωτερικό, κυρίως στις Η.Π.Α. και την Ολλανδία. Με το θέμα αυτό ασχολήθηκε σε ένα εξαιρετικό της βιβλίο με τίτλο «ΖΗΤΟΥΝΤΑΙ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» η Gonda Van Steen (ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΤΑΜΟΣ, 2η ΕΚΔΟΣΗ 2023). Το βιβλίο αυτό αποτελεί πηγή για το σημερινό μας άρθρο.
Τα ορφανά του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου
Στο βιβλίο της Gonda Van Steen, υπάρχει μια πολύ ενδιαφέρουσα εισαγωγή του John O. Iatrides, Ομότιμου Καθηγητή Διεθνούς Πολιτικής, του Southern Connecticut State University. Σε αυτήν εντοπίζουμε τα εξής: «Επίσημες εκτιμήσεις της Ελλάδας και των Ηνωμένων Εθνών αποκαλύπτουν το μέγεθος της καταστροφής της χώρας. Λόγω του πολέμου και της κατοχής 340.000 με 375.000 παιδιά έχασαν έναν ή και τους δύο γονείς τους. Ένα στα οκτώ παιδιά έμεινε ορφανό. Κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου υπολογίζεται πως σκοτώθηκαν συνολικά περίπου 46.200 ενήλικες, κάτι που ανέβασε ακόμα περισσότερο τον αριθμό των ορφανών ή εγκαταλελειμμένων παιδιών.
Φυσικά υπήρχαν παιδιά που υιοθετήθηκαν από οικογένειες στην Ελλάδα. Οι διακρατικές υιοθεσίες όμως ήταν χιλιάδες. Η Ελλάδα ξεκίνησε να συλλέγει στοιχεία από το 1967, την εποχή που ο αριθμός των υιοθετημένων παιδιών από τη χώρα με προορισμό τις Η.Π.Α. είχε μειωθεί σημαντικά. Ο Howard Altstein και η Rita Simon υποστηρίζουν πως ανάμεσα στο 1948 και το 1962 ο αριθμός των Ελληνόπουλων που υιοθετήθηκαν στις Η.Π.Α. ήταν 3.116. Η Gonda Van Steen θεωρεί ότι είναι, σχεδόν, ακριβές το νούμερο αυτό, αλλά επειδή υπήρχαν, πέρα από τις 3.116 βίζες που εκδόθηκαν, αρκετές που πέρασαν μέσω του αμερικανικού συστήματος απονομής ιθαγένειας, ο συνολικός αριθμός των υιοθεσιών είναι 3.200.
Το σύστημα απονομής ιθαγένειας με «ατομικούς νόμους» στις ΗΠΑ έλυσε πολλά ζητήματα υιοθεσιών, μετανάστευσης και πολιτογράφησης που οφείλονταν σε ασυνήθιστες δυσκολίες και έκτακτες ανάγκες και αφορούσαν πολλές φορές παιδιά που γεννήθηκαν εκτός Η.Π.Α. ,για λογαριασμό των οποίων ενεργούσαν αμερικανικές οικογένειες (ή και μεμονωμένα άτομα), οι δικηγόροι τους και εκπρόσωποι της πολιτείας τους. Από το 1953 και μετά η αμερικανική νομοθεσία περιέλαβε διατάξεις χωρίς ποσόστωση που επέτρεπαν να υιοθετούνται τα νεότερα ορφανά από την Ελλάδα που έφταναν στις ΗΠΑ, αλλά όχι τα μεγαλύτερα παιδιά, πολλές ελληνοαμερικανικές οικογένειες στράφηκαν στο σύστημα απονομής ιθαγένειας με «ατομικούς νόμους» τους οποίους έφεραν στο Κογκρέσο για την «ανακούφιση» των νεότερων συγγενών, πολλοί από τους οποίους δεν ήταν ορφανοί ή υπερέβαιναν το όριο ηλικίας.
Οι συνολικά 3.200 υιοθεσίες Ελληνόπουλων στην Αμερική μεταξύ 1948-1962 κατανέμονται χρονικά ως εξής: 1.246 παιδιά έφτασαν στις Η.Π.Α. από το 1950 μέχρι τα μέσα του 1952. Άλλα 506-510 προστέθηκαν μέχρι τα τέλη του 1956, ενώ άλλα 1.360 έφτασαν εκεί μέχρι το 1962. Σε μία κατάταξη με απόλυτους αριθμούς, το σύνολο των 3.116 υιοθετημένων παιδιών φέρνει την Ελλάδα ως χώρα προέλευσης στη δεύτερη θέση μετά τη Νότια Κορέα. Από τα 19.230 παιδιά από το εξωτερικό που υιοθετήθηκαν στις ΗΠΑ από το 1948 ως το 1962, το 16% προερχόταν από την Ελλάδα. Οι αριθμοί των παιδιών από την Ελλάδα παρέμεναν υψηλοί ως το 1962, ενώ παιδιά από τη Νότια Κορέα υιοθετούνταν στις ΗΠΑ ως περίπου το 1987!
Σε απόλυτους αριθμούς ανά έτος μεταξύ 1948-1962 η κατάταξη των χωρών από τις οποίες υιοθετούνταν παιδιά στις ΗΠΑ ήταν η εξής: Νότια Κορέα 4.162 (μ.ό. ανά έτος 277,5), Ελλάδα 3.116 (μ.ό. 207,7), Ιαπωνία 2.987 (μ.ό. 199,1), Γερμανία 1.845 (μ.ό. 123,0), Αυστρία 744 (μ.ό. 49,6), άλλες χώρες 6.736.
Αν δούμε όμως τον αριθμό των παιδιών ανά χώρα ανάλογα με τον πληθυσμό της (ετήσιες υιοθεσίες ανά εκατομμύριο πληθυσμού) , τα οποία γεννήθηκαν εκτός ΗΠΑ και υιοθετήθηκαν από Αμερικανούς γονείς μεταξύ 1948-1962, η χώρα μας κατέχει την πρώτη θέση: Ελλάδα 24,9 (ετήσιες υιοθεσίες παιδιών ανά εκατομμύριο πληθυσμού), Ν. Κορέα 11,1, Αυστρία 7,0, Ιαπωνία 2,2, Γερμανία 1,7.
Αυτή ακριβώς η αναλογία καθιστά την Ελλάδα μια ακραία περίπτωση στα χρόνια του πρώιμου ψυχρού πολέμου. Θλιβερή εξαίρεση αποτελεί η χώρα μας και για άλλους λόγους, από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 ως τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, η Ιαπωνία, η Γερμανία και η Αυστρία δεν έστελναν όπως φαίνεται πολλά παιδιά σε άλλες χώρες. Η Ελλάδα έστελνε πολλά υιοθετημένα παιδιά προς την Ολλανδία. Δεν υπάρχουν τεκμηριωμένα στοιχεία για το θέμα αυτό, όσον αφορά τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Πάντως από το 1957 ως το 1970, 478 υιοθετημένα Ελληνόπουλα πήγαν στην Ολλανδία. Υιοθετημένα παιδιά από την Ελλάδα πήγαν και στη Σουηδία, ο αριθμός τους όμως ήταν μικρός (40 παιδιά ως το 1966) αλλά βέβαια καθόλου αμελητέος.
Υπάρχει μια γενική άποψη ότι πολλά Ελληνόπουλα μεταπολεμικά υιοθετήθηκαν στην Αυστραλία όμως η Gouda van Steen θεωρεί ότι ο αριθμός τους είναι μικρός. Η χώρα μας είχε να αντιμετωπίσει ένα ακόμα πρόβλημα. Ιδιαίτερα από τη Βόρεια Ελλάδα είχαν μετακινηθεί προς τις χώρες του «Σιδηρούν Παραπετάσματος» τουλάχιστον 20.000 παιδιά. Τα παιδιά αυτά τα είχαν πάρει οι κομμουνιστικές δυνάμεις κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου και πολύ λίγα από αυτά επέστρεψαν στη χώρα μας.
Γιατί οι Αμερικανoί ήθελαν να υιοθετήσουν τα Ελληνόπουλα;
Οι ΗΠΑ αντιμετώπιζαν τα κράτη που αναφέραμε ως «χώρες σε κρίση» όπου η ανάγκη για βοήθεια μέσω υιοθεσιών παιδιών μετά τον πόλεμο ήταν κατεπείγουσα. Η Ελλάδα ήταν το κράτος με «τα παιδιά που είχαν περισσότερη ανάγκη βοήθειας μεταξύ των χωρών της Ευρώπης». Εκτός από τα χιλιάδες παιδιά που είχαν χάσει τους γονείς τους κατά τον Β’ ΠΠ υπήρχαν χιλιάδες ακόμα που ζούσαν σε τραγικές συνθήκες. Επίσης, η υιοθεσία Ελληνόπουλων από αμερικανικές οικογένειες γινόταν «ανώδυνα» χωρίς να δημιουργούνται σοβαρές φυλετικές, εθνοτικές ή θρησκευτικές αντιδράσεις.
Και σε άρθρα μας για τους Έλληνες μετανάστες στις ΗΠΑ, στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα είχαμε αναφερθεί στη ρατσιστική συμπεριφορά που αντιμετώπισαν οι Έλληνες που βρέθηκαν στην Αμερική, καθώς οι περισσότεροι ήταν μελαχρινοί. Μισό αιώνα σχεδόν αργότερα τα πράγματα είχαν αλλάξει. Ενώ ως τις αρχές του 1940, ο λευκός πληθυσμός των ΗΠΑ αντιμετώπιζε τους Έλληνες ως μια εθνοτική μειονότητα με σκουρόχρωμο δέρμα, όπως γράφει η Rachel Winslow στις αρχές της δεκαετίας του 1950 οι Αμερικανοί ήθελαν να υιοθετήσουν έναν σημαντικό αριθμό βρεφών και νηπίων από την Ελλάδα «λόγω του ότι πολιτισμικά γινόταν ολοένα και πιο αποδεκτό ότι οι Έλληνες είναι λευκοί».
Έτσι οι υιοθεσίες Ελληνόπουλων από οικογένειες λευκών Αμερικανών δεν έρχονταν σε ρήξη με το πλαίσιο των αυστηρών φυλετικών διαχωρισμών αν και πολλοί από τους υιοθετημένους ανέφεραν πως αισθάνονταν «κάπως διαφορετικοί» ή «όχι ακριβώς ίδιοι με τους άλλους» όταν μεγάλωναν. Πάντως περισσότεροι Έλληνες υιοθετημένοι στην Ολλανδία χαρακτηρίζουν τους εαυτούς τους ως «παρείσακτους» όπως γράφουν οι Marten van Haren και η Marina van Dongen.
Μια σημαντική παράμετρος του όλου ζητήματος των υιοθεσιών παιδιών στις ΗΠΑ που όμως δεν αφορά την Ελλάδα είναι ότι πολλές χώρες δέχτηκαν μεταπολεμικά στρατιωτικούς, εργαζόμενους σε φιλανθρωπικές οργανώσεις, οργανισμούς των ΗΠΑ, τον ΟΗΕ κ.λπ. ,με καταγωγή από τις ΗΠΑ. Ανάμεσα σε αυτές ήταν η Ν. Κορέα, Ιαπωνία, Γερμανία και Αυστρία που δέχτηκαν τους περισσότερους.
Πολλοί Αμερικανοί στρατιώτες και άλλοι άντρες από το εξωτερικό έκαναν παιδιά σ’ αυτές τις χώρες που αποκαλούνταν χωρίς διαφοροποιήσεις, G.I. babies ή war babies. Κάποια από τα παιδιά περιθωριοποιήθηκαν στις πατρίδες τους ως «μεικτής φυλής» (με βάση την ορολογία της δεκαετίας του 1950). Έτσι οι ΗΠΑ θέλοντας να «καθαρίσουν» το όνομά τους και να «ξεπλύνουν» το χάος που άφησαν πίσω οι στρατιώτες τους, πέρασαν μια σειρά από νόμους που διευκόλυναν τις υιοθεσίες παιδιών από τις χώρες που αναφέραμε.
Είναι χαρακτηριστικά όσα γράφει το 1984 ο Richard Weil: «Ένας σημαντικός αριθμός παιδιών από μια ευρωπαϊκή χώρα, τη Δυτική Γερμανία, μεταναστεύουν ακόμη στην Αμερική ως υιοθετημένα. Είναι πιθανόν ότι η μεγάλη αμερικανική στρατιωτική παρουσία εκεί να αποτελεί μια αιτία… Αυτή η στρατιωτική παρουσία ήταν ισχυρή τη δεκαετία του ’40 και του ‘50».
Στις 25 Ιουνίου 1948 οι ΗΠΑ θεσμοθέτησαν τον Νόμο για τα εκτοπισμένα άτομα (DPA ή Public Law 774). Αυτός ο νόμος αποτέλεσε ορόσημο για την οικοδόμηση της μεταπολεμικής Ευρώπης και επέτρεψε να εισέλθουν στις ΗΠΑ περίπου 400.000 πρόσφυγες σε τέσσερα χρόνια. Ο νόμος αυτός όμως δεν συμπεριλάμβανε παιδιά από την Ελλάδα. Αυτό έγινε με τον Νόμο 555 της 16ης Ιουνίου 1950 που επιτάχυνε τη βοήθεια σε ορφανά του πολέμου από επιπλέον χώρες.
Λεπτομέρειες για τα Ελληνόπουλα που υιοθετήθηκαν στις ΗΠΑ
Το 1/3 από τα 3.200 Ελληνόπουλα που υιοθετήθηκαν στις ΗΠΑ πήγε εκεί από το καλοκαίρι του 1950 με βάση τον τροποποιημένο νόμο DPA. Μάλιστα δεν επρόκειτο για μικρά παιδιά αλλά για εφήβους με μέσο όρο ηλικίας τα 16 έτη. Τα αγόρια ήταν υπερδιπλάσια από τα κορίτσια, πολλά από τα οποία ταξίδευαν στις ΗΠΑ με τους αδελφούς τους. Κάποιες ομάδες από αδέρφια έφταναν μέχρι και τα τέσσερα παιδιά από την ίδια οικογένεια.
Αν και οι έφηβοι αυτοί ταξίδευαν με τον χαρακτηρισμό «ορφανά» ή «προς υιοθεσία», ένας μεγάλος αριθμός τους τέθηκε υπό χαλαρή κηδεμονία και πολλοί επιδίωξαν μόνοι τους την πολιτογράφηση και την αμερικανική ιθαγένεια. Μόνο τα μικρότερα παιδιά που έφτασαν στο διάστημα μεταξύ 1950-1952 υιοθετήθηκαν επίσημα από Ελληνοαμερικάνους συγγενείς τους ή από γνωστούς της οικογένειάς τους. Οι διευρυμένες (δηλαδή σε ΗΠΑ και Ελλάδα) ελληνικές οικογένειες αντιμετώπισαν τον τροποποιημένο DPA ως μια ευκαιρία να δημιουργηθεί μια συγγενική, αποτελούμενη από αγόρια συνήθως μεταναστευτική ροή, επιτρέποντας στους πιο φτωχούς Έλληνες συγγενείς να ζήσουν πιο άνετα.
Ο ορισμός του «ορφανού» συμπεριλάμβανε και τα «νόθα», «αγνώστου πατρός» και τα εγκαταλελειμμένα παιδιά από τον έναν ή και τους δύο γονείς. Πολλοί ανήλικοι δεν ήταν ορφανοί αλλά χαρακτηρίζονταν έτσι για να διευκολυνθεί η υιοθεσία τους. Χρησιμοποιήθηκε αρχικά ο όρος «eligible alien orphans» («υποψήφια ξένα ορφανά») που αντικαταστάθηκε σταδιακά από τον όρο «πολεμόπληκτα παιδιά».
Αυτός ο όρος διευρύνθηκε καλύπτοντας κα όσα παιδιά γεννημένα εκτός ΗΠΑ δικαιούνταν ανθρωπιστική βοήθεια όπως και τους νεαρούς τροφίμους των ελληνικών ανάδοχων οικογενειών, ορφανοτροφείων και παιδουπόλεων του ’50, θύματα της καταστροφικής δεκαετίας του ’40. Βέβαια οι ελληνικές συντηρητικές κυβερνήσεις δεν χαρακτήριζαν τα παιδιά αυτά ως «πολεμόπληκτα» αλλά ως «ανταρτόπληκτα» ή «συμμοριόπληκτα».
Ο ρόλος της ΑΧΕΠΑ και της Φρειδερίκης
Πολύ σημαντικός στο θέμα των υιοθεσιών Ελληνόπουλων στις ΗΠΑ ήταν ο ρόλος της ΑΧΕΠΑ. Η ΑΧΕΠΑ (American Hellenic Education Progressive Association, που μεταφράζεται ως Αμερικανικός Ελληνικός Εκπαιδευτικός Προοδευτικός Σύνδεσμος) ιδρύθηκε στην Τζόρτζια των ΗΠΑ το 1922. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 κι έπειτα, η ΑΧΕΠΑ ασχολήθηκε κατά κύριο λόγο με τη μετανάστευση παιδιών, ενώ ως τότε βασική της ενασχόληση ήταν η μετανάστευση ενηλίκων.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’50 άρχισε να ασχολείται με το θέμα των υιοθεσιών Ελληνόπουλων στις ΗΠΑ η Διεθνής Κοινωνική Υπηρεσία (ΔΚΥ) αλλά και ιδιώτες, δικηγόροι και μεσάζοντες. Επίσης και σε αυτό το θέμα ενεπλάκη και η Φρειδερίκη… Ανάμεσα στην ΑΧΕΠΑ και τη ΔΚΥ (που δεν είχε κανένα οικονομικό όφελος) υπήρξε σκληρός ανταγωνισμός. Από το 1962 και μετά πολλοί μεσάζοντες αποσύρθηκαν καθώς το κλίμα είχε αλλάξει και η πρακτική των υιοθεσιών στο εξωτερικό από ζευγάρια που δεν ήταν Έλληνες ή Ελληνοαμερικανοί συναντούσε πολλές αντιδράσεις στην Ελλάδα.
Δυστυχώς η δράση της ΑΧΕΠΑ σκιάστηκε από το σκάνδαλο Scopas (αρχές Μαΐου 1959). Οι επικεφαλής της οργάνωσης ήταν οι πρώτοι υπεύθυνοι για το σκάνδαλο αυτού του τύπου που κλόνισε τον διεθνή θεσμό των υιοθεσιών μέχρι τότε και δημιούργησε πολλά ερωτηματικά για τις πρακτικές της διασυνοριακής διακίνησης παιδιών. Τέλος, οι φάκελοι υιοθεσίας, τα αρχεία των δικηγόρων της ΑΧΕΠΑ «εξαφανίστηκαν» ή χάθηκαν, κάτι που δημιουργεί περαιτέρω ερωτηματικά και αμφιβολίες…
Χόλιγουντ και υιοθεσίες Ελληνόπουλων
Στην προσπάθειά τους να κάνουν πιο ελκυστική την προοπτική της υιοθεσίας στις Η.Π.Α., οι Αμερικανοί επιστράτευσαν και κορυφαία ονόματα του Χόλιγουντ: ο Μάρλον Μπράντο και ο Ντάνι Κέι φωτογραφίζονται με Ελληνόπουλα στην Αθήνα, ενώ το ίδιο κάνει και η ντίβα της εποχής Τζέιν Ράσελ.
Πηγή: Gonda van Steen, «ΖΗΤΟΥΝΤΑΙ ΠΑΙΔΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ», 2η έκδοση, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ποταμός, 2023
